του καθηγητή Δρα Ηλία Φιλιππίδη
Η βιοθεωρία γενικά εκφράζει τις αντιλήψεις και την στάση του ανθρώπου απέναντι στην ζωή και τον θάνατο, την ύπαρξη (δική μας και των άλλων ανθρώπων) καθώς και την πραγματικότητα.
Η ζωή, η ύπαρξη και η πραγματικότητα περιστρέφονται γύρω από έναν κοινό άξονα, ο οποίος είναι η συνείδηση του ανθρώπου.
1ο Θέμα: Ο συνειδητός άνθρωπος
Η βιοθεωρία γενικά εκφράζει τις αντιλήψεις και την στάση του ανθρώπου απέναντι στην ζωή και τον θάνατο, την ύπαρξη (δική μας και των άλλων ανθρώπων) καθώς και την πραγματικότητα.
Η ζωή, η ύπαρξη και η πραγματικότητα περιστρέφονται γύρω από έναν κοινό άξονα, ο οποίος είναι η συνείδηση του ανθρώπου.
Όμως δεν ταυτίζονται αλλά σχηματίζουν τρεις ομόκεντρους κύκλους.
Ο πρώτος κύκλος είναι η ζωή. Η ζωή είναι μία έννοια συλλογικού χαρακτήρα. Δηλ. συνδέει όλους τους ανθρώπους μεταξύ τους σε μια κοινή μοίρα.
Η ζωή έχει έναν απρόσωπο χαρακτήρα και συμπεριφέρεται απέναντι στα άτομα με τρόπο, οποίος κυμαίνεται μεταξύ ουδετερότητας και ανισότητας, ευμένειας και σκληρότητας. Παρ όλο που δεν συνδιαλέγεται με τον άνθρωπο, ο άνθρωπος προσπαθεί να κάνει κτήμα του, όσο μεγαλύτερο κομμάτι της ζωής μπορεί. Αυτό γίνεται με την πείρα.
Η πείρα είναι το καταστάλαγμα της ποιοτικής αξιολογήσεως της ζωής εκ μέρους του κάθε ανθρώπου χωριστά Μπορεί η ζωή να είναι κοινή, μπορεί ακόμη και οι ιδιαίτερες συνθήκες ζωής για πολλούς ανθρώπους να είναι παρόμοιες, εντούτοις η πείρα της ζωής είναι μια προσωπική υπόθεση, ένας υποκειμενικός πλούτος, ο οποίος μπορεί μάλιστα να υπερβαίνει σε αξία, το όποια αντικειμενικά δώρα έχει προσφέρει η ζωή σε ένα συγκεκριμένο άνθρωπο.
Η πείρα έγκειται στην αξιολόγηση των εμπειριών της ζωής, οι οποίες δεν πρέπει να παραμένουν μέσα μας σε μια χύμα κατάσταση ούτε να αντιμετωπίζονται ως τυχαία και φευγαλέα περιστατικά αλλά να αξιολογούνται και να ερμηνεύονται ως γεγονότα σημασίας. Η σημασία τους έγκειται στην δυνατότητα να συμπυκνώνονται και να ταξινομούνται σε κατηγορίες. Αυτή η διαδικασία μας δίνει την αίσθηση ότι η ζωή έχει κανόνες, τους οποίους ο κάθε άνθρωπος οφείλει να τους αποκρυπτογραφήσει και να τους ενστερνισθεί. Με αυτόν τον τρόπο ο άνθρωπος περιορίζει τα λάθη του, αξιοποιεί τις ευκαιρίες και αυξάνει την δημιουργικότητά του.
Η πείρα μπορεί να έχει υποκειμενικό χαρακτήρα αλλά σε ένα ποσοστό μπορεί να μοιρασθεί με άλλους ως αντικειμενική αξία. Αυτό συμβαίνει κατά κανόνα από τους γονείς προς τα παιδιά και από τους εκπαιδευτικούς προς τους μαθητές.
Όμως ο πλούτος της πείρας ακτινοβολεί προς τα έξω ως εφόδιο του χαρακτήρα ενός ανθρώπου. Ο άνθρωπος, ο όποιος επεξεργάζεται τις εμπειρίες του, ζει συνειδητά και διαμορφώνει προσωπικότητα.
Ατομικότητα και προσωπικότητα είναι έννοιες, οι οποίες δεν ταυτίζονται απόλυτα. Η προσωπικότητα είναι η επεξεργασμένη ατομικότητα, η συνειδητή, η ποιοτική ατομικότητα.
Η συνειδητή ατομικότητα ολοκληρώνεται με την πείρα σε υπεύθυνη προσωπικότητα και η υπευθυνότητα αποτελεί την σύνδεση της ατομικότητας με την συλλογικότητα.
Το συμπέρασμα είναι ότι η υπευθυνότητα δεν χωρίζεται σε ατομική και συλλογική, είναι ενιαία.
Από την εμπειρία ξεκινούν δυο δρόμοι : ένας είναι ο δρόμος της σοφίας και ο άλλος είναι ο δρόμος των στερεοτύπων.
Τα στερεότυπα είναι οι σταθερές αντιλήψεις, τις οποίες σχηματίζουμε, προκειμένου να εντάσσουμε σε ορισμένες δεδομένες κατηγορίες τις διάφορες ακόμη και αντιφατικές εμπειρίες της ζωής.
Βασικά, η δημιουργία στερεοτύπων είναι αναπόφευκτη. Είναι ανθρωπίνως αδύνατο να αντιμετωπίζουμε την κάθε εμπειρία ως ένα νέο δεδομένο και να μην καταφεύγουμε σε προκαταλήψεις προκειμένου να την αξιολογήσουμε
Οι προκαταλήψεις ως έννοια έχουν αποκτήσει αρνητικό χαρακτήρα. Κάτ. ουσίαν όμως το κάθε στερεότυπο αποτελεί προκατάληψη ως προς την επόμενη εμπειρία. Απλώς διακρίνουμε και λέμε ότι η προκατάληψη είναι έννοια σχέσεως, ενώ το στερεότυπο έχει μεν το ίδιο περιεχόμενο αλλά αποτελεί έννοια καταστάσεως.
Αυτό που πρέπει να προσέξουμε είναι να χωρίσουμε και τα στερεότυπα σε κατηγορίες: Προτείνουμε λοιπόν την διάκριση σε:
α) Κεφαλαιοποιημένα στερεότυπα .Πρόκειται για κοινότοπες συμπυκνώσεις εμπειριών, για τις οποίες δεν χρειάζεται να χάνουμε χρόνο η να ριψοκινδυνεύουμε το λάθος, προκειμένου να τις επιβεβαιώσουμε. Π.Χ. ότι δεν πρέπει να αντιδρούμε εν βρασμώ ψυχής η ότι πρέπει να ασχολούμαστε περισσότερο με τους άλλους και να επικρίνουμε τα λάθη τους η τις κακές τους προθέσεις και να μην προσπαθούμε να γνωρίσουμε περισσότερο τον εαυτό μας, να προσπαθούμε να ελέγχουμε τις δικές μας πράξεις και να βελτιώνουμε τον χαρακτήρα μας.
β) Αμφίρροπα στερεότυπα. Είναι αυτά, τα οποία αποθηκεύουμε στην προσωρινή μας μνήμη αφήνοντας τον χρόνο είτε να τα επιβεβαιώσει με τις νεότερες εμπειρίες είτε να τα αναθεωρήσει. Είναι αυτά, για τα οποία δεν μπορούμε να γνωρίζουμε εκ των προτέρων την σχέση μεταξύ του κανόνα και της εξαιρέσεως.
γ) Με τα όσα αναφέραμε παραπάνω προκύπτει ότι η έννοια της προκαταλήψεως δεν είναι εκ των προτέρων αρνητική. Όμως για λόγους συστηματικής οριοθετήσεως μπορούμε να χαρακτηρίσουμε ως αρνητικές τις εμμονές προκαταλήψεις, δηλ. αυτές, οι οποίες:
Ο πρώτος κύκλος είναι η ζωή. Η ζωή είναι μία έννοια συλλογικού χαρακτήρα. Δηλ. συνδέει όλους τους ανθρώπους μεταξύ τους σε μια κοινή μοίρα.
Η ζωή έχει έναν απρόσωπο χαρακτήρα και συμπεριφέρεται απέναντι στα άτομα με τρόπο, οποίος κυμαίνεται μεταξύ ουδετερότητας και ανισότητας, ευμένειας και σκληρότητας. Παρ όλο που δεν συνδιαλέγεται με τον άνθρωπο, ο άνθρωπος προσπαθεί να κάνει κτήμα του, όσο μεγαλύτερο κομμάτι της ζωής μπορεί. Αυτό γίνεται με την πείρα.
Η πείρα είναι το καταστάλαγμα της ποιοτικής αξιολογήσεως της ζωής εκ μέρους του κάθε ανθρώπου χωριστά Μπορεί η ζωή να είναι κοινή, μπορεί ακόμη και οι ιδιαίτερες συνθήκες ζωής για πολλούς ανθρώπους να είναι παρόμοιες, εντούτοις η πείρα της ζωής είναι μια προσωπική υπόθεση, ένας υποκειμενικός πλούτος, ο οποίος μπορεί μάλιστα να υπερβαίνει σε αξία, το όποια αντικειμενικά δώρα έχει προσφέρει η ζωή σε ένα συγκεκριμένο άνθρωπο.
Η πείρα έγκειται στην αξιολόγηση των εμπειριών της ζωής, οι οποίες δεν πρέπει να παραμένουν μέσα μας σε μια χύμα κατάσταση ούτε να αντιμετωπίζονται ως τυχαία και φευγαλέα περιστατικά αλλά να αξιολογούνται και να ερμηνεύονται ως γεγονότα σημασίας. Η σημασία τους έγκειται στην δυνατότητα να συμπυκνώνονται και να ταξινομούνται σε κατηγορίες. Αυτή η διαδικασία μας δίνει την αίσθηση ότι η ζωή έχει κανόνες, τους οποίους ο κάθε άνθρωπος οφείλει να τους αποκρυπτογραφήσει και να τους ενστερνισθεί. Με αυτόν τον τρόπο ο άνθρωπος περιορίζει τα λάθη του, αξιοποιεί τις ευκαιρίες και αυξάνει την δημιουργικότητά του.
Η πείρα μπορεί να έχει υποκειμενικό χαρακτήρα αλλά σε ένα ποσοστό μπορεί να μοιρασθεί με άλλους ως αντικειμενική αξία. Αυτό συμβαίνει κατά κανόνα από τους γονείς προς τα παιδιά και από τους εκπαιδευτικούς προς τους μαθητές.
Όμως ο πλούτος της πείρας ακτινοβολεί προς τα έξω ως εφόδιο του χαρακτήρα ενός ανθρώπου. Ο άνθρωπος, ο όποιος επεξεργάζεται τις εμπειρίες του, ζει συνειδητά και διαμορφώνει προσωπικότητα.
Ατομικότητα και προσωπικότητα είναι έννοιες, οι οποίες δεν ταυτίζονται απόλυτα. Η προσωπικότητα είναι η επεξεργασμένη ατομικότητα, η συνειδητή, η ποιοτική ατομικότητα.
Η συνειδητή ατομικότητα ολοκληρώνεται με την πείρα σε υπεύθυνη προσωπικότητα και η υπευθυνότητα αποτελεί την σύνδεση της ατομικότητας με την συλλογικότητα.
Το συμπέρασμα είναι ότι η υπευθυνότητα δεν χωρίζεται σε ατομική και συλλογική, είναι ενιαία.
Από την εμπειρία ξεκινούν δυο δρόμοι : ένας είναι ο δρόμος της σοφίας και ο άλλος είναι ο δρόμος των στερεοτύπων.
Τα στερεότυπα είναι οι σταθερές αντιλήψεις, τις οποίες σχηματίζουμε, προκειμένου να εντάσσουμε σε ορισμένες δεδομένες κατηγορίες τις διάφορες ακόμη και αντιφατικές εμπειρίες της ζωής.
Βασικά, η δημιουργία στερεοτύπων είναι αναπόφευκτη. Είναι ανθρωπίνως αδύνατο να αντιμετωπίζουμε την κάθε εμπειρία ως ένα νέο δεδομένο και να μην καταφεύγουμε σε προκαταλήψεις προκειμένου να την αξιολογήσουμε
Οι προκαταλήψεις ως έννοια έχουν αποκτήσει αρνητικό χαρακτήρα. Κάτ. ουσίαν όμως το κάθε στερεότυπο αποτελεί προκατάληψη ως προς την επόμενη εμπειρία. Απλώς διακρίνουμε και λέμε ότι η προκατάληψη είναι έννοια σχέσεως, ενώ το στερεότυπο έχει μεν το ίδιο περιεχόμενο αλλά αποτελεί έννοια καταστάσεως.
Αυτό που πρέπει να προσέξουμε είναι να χωρίσουμε και τα στερεότυπα σε κατηγορίες: Προτείνουμε λοιπόν την διάκριση σε:
α) Κεφαλαιοποιημένα στερεότυπα .Πρόκειται για κοινότοπες συμπυκνώσεις εμπειριών, για τις οποίες δεν χρειάζεται να χάνουμε χρόνο η να ριψοκινδυνεύουμε το λάθος, προκειμένου να τις επιβεβαιώσουμε. Π.Χ. ότι δεν πρέπει να αντιδρούμε εν βρασμώ ψυχής η ότι πρέπει να ασχολούμαστε περισσότερο με τους άλλους και να επικρίνουμε τα λάθη τους η τις κακές τους προθέσεις και να μην προσπαθούμε να γνωρίσουμε περισσότερο τον εαυτό μας, να προσπαθούμε να ελέγχουμε τις δικές μας πράξεις και να βελτιώνουμε τον χαρακτήρα μας.
β) Αμφίρροπα στερεότυπα. Είναι αυτά, τα οποία αποθηκεύουμε στην προσωρινή μας μνήμη αφήνοντας τον χρόνο είτε να τα επιβεβαιώσει με τις νεότερες εμπειρίες είτε να τα αναθεωρήσει. Είναι αυτά, για τα οποία δεν μπορούμε να γνωρίζουμε εκ των προτέρων την σχέση μεταξύ του κανόνα και της εξαιρέσεως.
γ) Με τα όσα αναφέραμε παραπάνω προκύπτει ότι η έννοια της προκαταλήψεως δεν είναι εκ των προτέρων αρνητική. Όμως για λόγους συστηματικής οριοθετήσεως μπορούμε να χαρακτηρίσουμε ως αρνητικές τις εμμονές προκαταλήψεις, δηλ. αυτές, οι οποίες:
γ.α. δεν δέχονται ότι οι κανόνες μπορούν να έχουν και εξαιρέσεις
γ.β. δεν είναι πρόθυμες να αποχωρίσουν από την συνείδηση μας, όταν η εξέλιξη της ζωής έχει ανατρέψει ότι μέχρι τότε ίσχυε τουλάχιστον ως κανόνας. Ο άνθρωπος πρέπει να βρίσκεται σε συνεχή διάλογο τόσο με τον εαυτό του, την συνείδηση του όσο και με την πραγματικότητα της ζωής, ώστε εφόσον υπάρχει σοβαρός λόγος, να μπορεί να επαναπροσδιορίζει τις αρχές της συνειδήσεως του, να αναθεωρεί τα στερεότυπα του και πάντα να αναγνωρίζει τα λάθη του.
γ.β. δεν είναι πρόθυμες να αποχωρίσουν από την συνείδηση μας, όταν η εξέλιξη της ζωής έχει ανατρέψει ότι μέχρι τότε ίσχυε τουλάχιστον ως κανόνας. Ο άνθρωπος πρέπει να βρίσκεται σε συνεχή διάλογο τόσο με τον εαυτό του, την συνείδηση του όσο και με την πραγματικότητα της ζωής, ώστε εφόσον υπάρχει σοβαρός λόγος, να μπορεί να επαναπροσδιορίζει τις αρχές της συνειδήσεως του, να αναθεωρεί τα στερεότυπα του και πάντα να αναγνωρίζει τα λάθη του.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου