Ιησούς, πρόσφυγες και μετανάστες Του Ηλία Φιλιππίδη

Του Ηλία Φιλιππίδη

1. Δηλώσεις θεολόγων για την μετανάστευση

Προηγήθηκαν οι επιπολαίως γενικευμένες δηλώσεις του Μητροπολίτη Δημητριάδος και Αλμυρού κ. Ιγνατίου («Όποιος αρνείται την προσφορά σε πρόσφυγες και μετανάστες, δεν είναι ούτε Έλληνας ούτε Ορθόδοξος», 5/11/20) και το παραλήρημα του Μητροπολίτη Αλεξανδρουπόλεως κ. Ανθίμου («Οι αλλοεθνείς που έρχονται, θα μείνουν εδώ, θα πάρουν για νύμφες και γαμπρούς τα παιδιά μας, πρέπει να αποδεχθούμε την πραγματικότητα της παγκοσμιοποιήσεως, η ομοιογένεια της πατρίδας χάνεται, είναι πλέον αργά για να αντιδράσουμε. Οι Βαλκάνιοι λαοί θα βγουν στο Αιγαίο, εκπληρώνοντας έτσι ειρηνικά τον παλαιό τους πόθο, έτσι θα ολοκληρωθεί γρήγορα η παγκοσμιοποίηση στην περιοχή μας», 29/12/19)!!

Ακολούθησε ένα άρθρο στην εφημερίδα «Χριστιανική» (20-2-20) με τίτλο «Να μη χάσουμε την ανθρωπιά μας – Μαζικό ξερίζωμα των ανθρώπων».

Ο κοινός παρονομαστής όλων των θεολογικών τοποθετήσεων υπέρ των προσφύγων-μεταναστών είναι η υποχρέωση των Χριστιανών, να έχουν ως πρότυπο συμπεριφοράς απέναντι στον κάθε κατατρεγμένο άνθρωπο τον ίδιο τον Ιησού Χριστό.

Δύο είναι οι βασικές βιβλικές αναφορές στην υποχρέωση του ανθρωπισμού και της αλληλεγγύης:

• α. η παραβολή του Καλού Σαμαρείτη ως παράδειγμα του «Πλησίον» (Λουκ.10,29-37)


• β. η παραβολή της Τελικής Κρίσεως (Ματθ. 25,31-46). Οι «δίκαιοι» που θα απολαύσουν την αιώνια ζωή, είναι αυτοί που επισκέπτονται τους ασθενείς και τους φυλακισμένους, που βοηθούν τους πτωχούς και δέχονται τους ξένους. Όσοι έχουν την ανάγκη μας, είναι ο ίδιος ο Χριστός!

2. Η πολιτική πλευρά του προβλήματος

Η θεολογία των ανοικτών συνόρων στο όνομα της αλληλεγγύης όλων των ανθρώπων συμπληρώνεται και με ορισμένα πολιτικά επιχειρήματα, τα οποία δυστυχώς χαρακτηρίζονται από παχυλή άγνοια της πραγματικότητας, όπως:

• α. οι πρόσφυγες-μετανάστες είναι αδέλφια μας και δεν πρέπει να τους στοχοποιούμε, ότι ωθούνται από κάποιο σχέδιο ισλαμοποιήσεως της Ευρώπης ή έστω της Ελλάδας. «Τι χρείαν έχομεν μαρτύρων», όταν ο ίδιος ο Ερντογάν δηλώνει ευθέως, ότι ο ίδιος ρυθμίζει τις μεταναστευτικές ροές και ότι θα στείλει «εκατομμύρια» στην «Ευρώπη», εάν δεν τον βοηθήσει στον πόλεμο κατά της Συρίας;


• β. οι επαναπροωθήσεις αποτελούν παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Γενικώς η μετανάστευση για οποιονδήποτε λόγο έχει αναγνωρισθεί ως ανθρώπινο δικαίωμα. (Συμφωνία του Μαρόκου, η οποία όμως δεν έχει υπογραφεί από όλα τα κράτη του ΟΗΕ και δεν είναι δεσμευτική).


• γ. οι πρόσφυγες-μετανάστες δεν θα μείνουν στην Ελλάδα αλλά θα πάνε στην «Ευρώπη». Όμως όλες οι χώρες του κόσμου έχουν κλείσει τα σύνορά τους στους μετανάστες, ακόμη και τους πρόσφυγες. Ορισμένες μόνο χώρες, όπως η Αυστραλία και η Αγγλία δέχονται μόνο νόμιμους μετανάστες αλλά ορισμένης ηλικίας, απολύτου υγείας και συγκεκριμένων επαγγελματικών ειδικοτήτων. Στην ΕΕ γίνεται συζήτηση για την τύχη μόνο των ασυνόδευτων παιδιών, ενώ αντιμετωπίζεται παρελκυστικά ακόμη και η επανένωση οικογενειών.

Όσο για τον Ερντογάν μπορεί να «αρκεσθεί» στην ισλαμοποίηση της Ελλάδας, εάν δεν πετύχει η γενικότερη εκβιαστική πολιτική του. Το μεγαλύτερο πρόβλημα για την Ελλάδα, είναι κατά την γνώμη μας η Γερμανία. Η γενική στάση της Γερμανίας στα προβλήματα της Ελλάδας τόσο λόγω του χρέους και του Μακεδονικού όσο και λόγω της επιθετικότητας της Τουρκίας προδίδει την αντίληψή της, ότι η Ελλάδα είναι ένα οικόπεδο προς εκποίησιν και ότι η όποιου βαθμού «οθωμανοποίησή» της αποτελεί το μικρότερο κακό για την Ευρώπη. Ο Μέτερνιχ μετακόμισε στο Βερολίνο και συνεδριάζει με τον Χίτλερ!

Το συμπέρασμα είναι, ότι η Ελλάδα δεν μπορεί να έχει την παραμικρά εμπιστοσύνη στην «Ευρώπη» και ότι θα πρέπει να λαμβάνει αποφάσεις και μόνη της με αποκλειστικό γνώμονα το εθνικό της συμφέρον, επικαλούμενη την κατάσταση έκτακτης ανάγκης και την εθνική της ασφάλεια.

3. Για μία θεολογία του ανθρωπισμού

Βασική μας θέση είναι, ότι ο Χριστιανισμός δεν είναι μία ολιστική, μεταφυσική φιλοσοφία αλλά ένας οδηγός καθημερινής πρακτικής ζωής. Με αυτή την έννοια διακρίνουμε στην ανθρωπολογία του έναν ετεροβαρή χαρακτήρα. Αυτό σημαίνει, ότι ο Χριστιανισμός ήλθε, για να καλύψει τα ελλείμματα της εποχής του, τα οποία βεβαίως είναι και διαχρονικά, όπως η έλλειψη αλληλεγγύης.

Αν δεχθούμε, ότι η ανθρώπινη ζωή κινείται γύρω από δύο πόλους, το υπάρχειν και το συνυπάρχειν. Ο Χριστιανισμός δίνει την προτεραιότητα στο συνυπάρχειν, για δύο λόγους:

• α. λογικά (αλλά μόνο λογικά), το συνυπάρχειν προϋποθέτει το υπάρχειν


• β. σκοπός του Χριστιανισμού είναι η σωτηρία του ανθρώπου, ως πράξη αποκαταστάσεως της σχέσεως του ανθρώπου με τον Θεό και τους συνανθρώπους του. Δηλ. ο Χριστιανισμός δεν αναφέρεται σε ό,τι έχει ο άνθρωπος αλλά σε αυτό που του λείπει. Υποδεικνύει την ειδοποιό διαφορά του ολοκληρωμένου (σώου) ανθρώπου, την προστιθέμενη αξία στον υπάρχοντα εκάστοτε πολιτισμό. Ο Χριστιανισμός αποκτά ανατρεπτικό χαρακτήρα, μόνο απέναντι σε ό,τι δεν είναι συμβατό με την προστιθέμενη αξία του ανθρωπισμού.

Με αυτήν την έννοια καταλήγουμε στο συμπέρασμα, ότι οι αξίες του συνυπάρχειν, δηλ. της αγάπης και της αλληλεγγύης δεν αναιρούν αλλά έρχονται να προστεθούν στις αξίες του υπάρχειν, που είναι:

• α. η αυτογνωσία, η αυτο-εκτίμηση και η αυτοπροστασία


• β. η σύνεση στην διαχείριση των θεμάτων της ζωής


• γ. η ανάγνωση των «σημείων των καιρών».

Ο ίδιος ο Ιησούς έχει προτείνει την ενοποιημένη κλείδα του υπάρχειν και του συνυπάρχειν, που είναι, να είμαστε ακέραιοι, φιλάνθρωποι, ειρηνοποιοί αλλά και συνετοί. Οποιοδήποτε δίλημμα προτεραιότητας προκύψει ανάμεσα στις παραπάνω αξίες, λύνεται δια της συνέσεως (φρονήσεως), δηλ. της εποπτικής συνειδήσεως, η οποία πρέπει να λαμβάνει υπόψιν της όλες τις παραμέτρους του κάθε θέματος. Στο όνομα της αυτόνομης ηθικής ευθύνης ο Ιησούς δίνει την οδηγία: «Ιδού εγώ αποστέλλω υμάς ως πρόβατα εν μέσω λύκων. Γίνεσθε ουν φρόνιμοι ως οι όφεις και ακέραιοι ως οι περιστεραί» (Ματθ. 10,16).

Εδώ ο Ιησούς αντιδρά κοινωνιολογικώς και ψυχολογικώς και φροντίζει για την αμυντική θωράκιση του αδύνατου ανθρώπου, που δεν διαθέτει εξουσία ούτε εμπιστεύεται την εξουσία. Η ακεραιότητα δεν είναι μόνο ηθική επιταγή αλλά και αμυντική στάση, διότι προστατεύει τον αδύνατο από κοινωνικές επιπλοκές, ενώ ο όφις αναφέρεται ως πρότυπο αυτοπροστασίας, διότι αναπαύεται έχοντας στο κέντρο την κεφαλή του. Δεν είμαι βέβαιος, εάν θα μπορούσαμε να βγάζαμε ένα επιπλέον συμπέρασμα, ότι δεν βλάπτει να είμαστε και λίγο απρόβλεπτοι…

Αλλά και η αλληλεγγύη έχει ως όριο την αυτοπροστασία. Ένας νομοδιδάσκαλος θέλοντας να δοκιμάσει τον Ιησού, του έθεσε το ερώτημα: «Διδάσκαλε, τι ποιήσας ζωήν αιώνιον κληρονομήσω; Ο δε αποκριθείς είπεν: αγαπήσεις Κύριον τον Θεόν σου… και τον πλησίον σου ως σεαυτόν»(Λουκ.10,27). Η εντολή του Ιησού είναι σαφέστατη: η αγάπη προς τον πλησίον δεν μπορεί να περνά τα όρια της αυτοπροστασίας, δέχομαι τον Ξένο στο σπίτι μου, τον φιλοξενώ για όσο διάστημα έχει την ανάγκη μου, αλλά όχι για πάντα ούτε του παραχωρώ το σπίτι μου. Αγάπη, όση προς εαυτόν, όχι υπεράνω του εαυτού μου.

4. Συμπεράσματα

Το γενικό συμπέρασμα είναι, ότι τα θεολογικά επιχειρήματα πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπόψιν για το ανθρωπιστικό τους περιεχόμενο, όμως η λύση που θα δοθεί σε ένα κοινωνικό πρόβλημα, δεν μπορεί να είναι «θεολογική» και μάλιστα απλώς συναισθηματική, διότι:

• α. η ποιοτική (ηθική) πρόκληση ενός προβλήματος εξαρτάται και από την ποσοτική του έκταση. Ακόμη και ο Πάνος Σκουρλέτης μας θύμισε, όταν υπερασπιζόταν την πολιτική των ανοικτών συνόρων, ότι και ο Χριστός πήγε πρόσφυγας στην Αίγυπτο. Αλλά ήταν μία τριμελής οικογένεια με το γαϊδουράκι της. Σε ένα χρόνο γύρισαν στην Ναζαρέτ.

Για μία μικρή χώρα, όπως η Ελλάδα, κοινωνιολογικώς και οικονομικώς, το όριο ενσωματώσεως αλλοεθνών δεν πρέπει να ξεπερνά το 5-7% του συνολικού πληθυσμού, λαμβάνοντας υπόψιν την συνένωση των οικογενειών και την αυξημένη γεννητικότητα τους. Σήμερα όμως το συνολικό ποσοστό τους από το 2.000 και μετά έχει περάσει το 15% και η τάση είναι ανοδική.

• β. τα κοινωνικά προβλήματα είναι πολύπλευρα και όχι μόνο ηθικά. Το προσφυγικό-μεταναστευτικό πρόβλημα αφορά το σύνολο του Ελληνισμού. Έχουμε ως λαός διπλή ταυτότητα, έλληνες και χριστιανοί. Οι ιεράρχες δεν επιτρέπεται να τοποθετούνται σαν να είμαστε μόνο χριστιανοί. Είμαστε πρώτα Έλληνες και μετά Χριστιανοί.

Οι μονόπλευρες και απόλυτες θεωρήσεις δεν προσφέρουν λύσεις, δημιουργούν σύγχυση, κοινωνικά χάσματα και δεν συμβάλλουν στην κοινωνική συνάινεση.

Ο Ηλίας Φιλιππίδης έχει διατελέσει πανεπιστημιακός καθηγητής κοινωνιολογίας και νομικός.